PI­ŠE: MI­LjAN STA­NI­ŠIĆ


Ili­ja Šo­ba­jić (Da­ni­lov­grad 1876, Be­o­grad 1853) je po­sli­je uspje­šnog za­vr­šet­ka gim­na­zi­je u Be­o­gra­du po­stao sti­pen­di­sta Knja­že­vi­ne Cr­ne Go­re u Be­ču, gdje se upi­su­je na Dr­žav­nu aka­de­mi­ju umjet­no­sti 1895. go­di­ne. Nje­gov ta­le­nat ot­kri­li su pro­fe­so­ri, pa mu do­dje­lju­ju na­gra­du pro­fe­sor­skog sa­vje­ta za stu­di­je i pri­re­đu­ju mu pr­vu sa­mo­stal­nu iz­lo­žbu. Šo­ba­jić je po­sli­je za­vr­šet­ka Dr­žav­ne aka­de­mi­je u Be­ču, kao ne­spor­no ve­li­ki po­ten­ci­jal iz obla­sti li­kov­ne umjet­no­sti, upi­sao Ve­li­ku ško­lu li­je­pih umjet­no­sti u Pa­ri­zu. I te stu­di­je je uspje­šno za­vr­šio, pa je na­kon to­ga po­šao za Min­hen gdje je usa­vr­ša­vao teh­ni­ku ba­kro­pi­sa. Žeđ za no­vim zna­nji­ma i is­ku­stvi­ma iz obla­sti umjet­no­sti i kul­tu­re od­ve­la ga je u mno­ge ze­mlje gdje je obi­la­zio mu­ze­je, ga­le­ri­je, zbir­ke umjet­nič­kih dje­la, broj­ne iz­lo­žbe... Tim po­vo­dom ob­i­šao je Ita­li­ju, Fran­cu­sku, Ho­lan­di­ju, Bel­gi­ju, Ru­si­ju, En­gle­sku i dru­ge ze­mlje.
Ka­ko je bio dal­to­nist ti­me je bio pred­o­dre­đen za gra­fič­ku umjet­nost, gdje je raz­vio sav svoj umjet­nič­ki dar. Bio je umjet­nik ši­ro­kog di­ja­pa­zo­na obra­zo­va­nja i kul­tu­re. Od 1905. do 1915. go­di­ne ra­dio je kao pro­fe­sor cr­ta­nja, ka­li­gra­fi­je i fran­cu­skog je­zi­ka u Gim­na­zi­ji, Dje­vo­jač­kom in­sti­tu­tu i Bo­go­slov­sko-uči­telj­skoj ško­li na Ce­ti­nju, kao i u Dr­žav­noj gim­na­zi­ji Nik­ši­ću, gdje po­red ovih pred­me­ta pre­da­je po­vre­me­no srp­ski i fran­cu­ski je­zik i isto­ri­ju. Za iz­u­zet­ne za­slu­ge od­li­ko­van je Da­ni­lo­vim ore­de­nom 5. ste­pe­na 1906. go­di­ne, a 1914. go­di­ne Da­ni­lo­vim ore­de­nom 4. ste­pe­na. U Bal­kan­skom i Pr­vom svjet­skom ra­tu ak­tiv­no je uče­stvo­vao i to kao in­ten­dant, a po­tom i kao voj­nik 5. če­te Vra­že­grm­skog ba­ta­ljo­na Da­ni­lov­grad­ske bri­ga­de. Oku­pa­ci­jom Cr­ne Go­re od stra­ne Austro­u­gar­ske 1916. go­di­ne in­ter­ni­ran je u nji­ho­ve ka­za­ma­te, gdje osta­je do za­vr­šet­ka ra­ta. Po­sli­je za­vr­šet­ka Pr­vog svjet­skog ra­ta krat­ko vri­je­me je ra­dio kao pro­fe­sor u Dr­žav­noj gim­na­zi­ji u Nik­ši­ću, a po­tom je pre­mje­šten u Be­o­grad gdje ra­di kao pro­fe­sor na Umjet­nič­koj ško­li i kao „uči­telj vje­šti­na” u Pr­voj mu­škoj gim­na­zi­ji.
Po­red pro­fe­sor­skih oba­ve­za, bio je an­ga­žo­van i u pra­vlje­nju ilu­stra­ci­ja – na­cr­ta: po­štan­skih mar­ki, nov­ca, ra­znih me­da­lja, or­de­na, pla­ke­ta i sl. On kre­i­ra pr­vi na­crt cr­no­gor­skog per­pe­ra od 1–5 apo­e­na ura­đe­nih u sre­bru 1909. go­di­ne, a ura­dio je na­cr­te zlat­nog i sre­br­nog nov­ca, kao i za zlat­ni ju­bi­lar­ni no­vac 1910. go­di­ne. Po nje­go­vom na­cr­tu ra­đe­ni su u kon­ti­nu­i­te­tu nov­ci od 1909. go­di­ne do 1914. go­di­ne. Po­red nov­ca ra­dio je i na­cr­te me­da­lja, ilu­stra­ci­je broj­nih pu­bli­ka­ci­ja, knji­ga, pla­ke­ta, po­štan­skih mar­ki, pa su po nje­go­voj za­mi­sli ra­đe­ni i am­ble­mi za žan­da­me­rij­ske uni­for­me. Na Ce­ti­nju je pri­re­dio iz­lo­žbu svo­jih ra­do­va, ko­ja je iz­u­zet­no po­zi­tiv­no oci­je­nje­na i iza­zva­la je ve­li­ku pa­žnju. Po­sli­je za­vr­šet­ka Pr­vog svjet­skog ra­ta ra­dio je kao pro­fe­sor u ško­la­ma na Ce­ti­nju i u Nik­ši­ću, a 1919. go­di­ne traj­no se na­se­lio u Be­o­grad, gdje je bio an­ga­žo­van kao pro­fe­sor sa pre­po­zna­tim re­fe­ren­ca­ma umjet­ni­ka i pe­da­go­ga na Umjet­nič­koj ško­li. Ili­ja Šo­ba­jić je 1926. go­di­ne pri­re­dio ve­li­ku sa­mo­stal­nu iz­lo­žbu sa po­stav­kom od pre­ko 300 svo­jih umjet­nič­kih dje­la. Nje­gov pre­dan pe­da­go­ški rad, po­sve­će­nost pro­fe­sor­skom po­zi­vu i umjet­nič­kim do­me­ti­ma osta­vi­li su ne­iz­bri­si­vi trag na pro­sto­ri­ma gdje je stva­rao i ži­vio, pa je u zna­ku za­hval­no­sti zbog to­ga nje­go­vim ime­nom, Ili­ja Šo­ba­jić, na­zva­na ga­le­ri­ja u Nik­ši­ću. O Ili­ji Šo­ba­ji­ću kao umjet­ni­ku pi­sa­li su mno­gi, a ov­dje će­mo na­ve­sti ori­gi­nal­ni, objek­tiv­ni i in­pi­ra­tiv­ni pri­kaz, ko­ji je iz­nio pro­fe­sor Fa­kul­te­ta umjet­no­sti Lu­ka Ra­ko­je­vić ko­ji od­sli­ka­va su­šti­nu nje­go­vog stva­ra­la­štva: „Pre­ci­znost, sup­til­nost, na­dah­nu­tost i fi­li­gran­ski osje­ćaj za de­talj su ga či­ni­li po­seb­nim. Šo­ba­ji­će­vi cr­te­ži, osim umjet­nič­ke vri­jed­no­sti pred­sta­vlja­ju zna­ča­jan i po­u­zdan do­kaz o iz­gle­du lju­di, obje­ka­ta i cje­lo­kup­nog am­bi­jen­ta jed­nog vre­me­na. Et­no­graf­ski mo­ti­vi ko­ji pro­ži­ma­ju nje­go­va dje­la, su ja­san iden­ti­tet­ski pe­čat. Pri­ka­za­ni su na na­čin ko­ji bi omo­gu­ćio da pot­pu­no uvjer­lji­vo slu­že kao na­cr­ti za po­nov­nu iz­ra­du tih pred­me­ta: gu­sa­la, či­bu­ka, dže­fer­da­ra itd...
Zbog sve­ga to­ga dje­lo Ili­je Šo­ba­ji­ća tra­je već vi­še od po­la vi­je­ka po nje­go­voj smr­ti i tra­ja­će vječ­no. Bio je to čo­vjek ko­ji se upu­stio u tr­ku sa fo­to­a­pa­ra­tom. I ni­je iz­gu­bio...”
U Nik­ši­ću je apri­la 2014. go­di­ne odr­ža­na ve­li­ka i iz­u­zet­no za­pa­že­na iz­lo­žba po­sve­će­na stva­ra­la­štvu Ili­je Šo­ba­ji­ća pod na­zi­vom „Ili­ja Šo­ba­jić (1876 – 1953) – Tra­ja­nje i pam­će­nje kroz do­ku­men­ta i dje­la”, re­a­li­zo­va­na u sa­rad­nji Dr­žav­nog arhi­va – A.O. Nik­šić i J.U. Cen­tar za kul­tu­ru Nik­šić. Na­ve­de­no je da je cilj iz­lo­žbe da se kroz do­ku­men­ta ko­ja se ču­va­ju u Ar­hi­vu Nik­šić i cr­te­ža iz fun­du­sa „Ni­ko­la Pr­vi”, pri­ka­že i osvi­je­tli ži­vot i dje­lo po­zna­tog pro­fe­so­ra i gra­fi­ča­ra Ili­je Šo­ba­ji­ća. Da­lje se is­ti­če da je on je­dan od naj­o­bra­zo­va­ni­jih aka­dem­skih sli­ka­ra, cr­ta­ča, gra­fi­ča­ra, pri­mi­je­nje­nih umjet­ni­ka i pe­da­go­ga Cr­ne Go­re.
(Na­sta­vi­će se)